سازوکار حساس و پرهزینه بیمه بیکاری
- دوشنبه 8 شهریور 1395 ساعت 2:9
محمد حسین قشقایی
کارشناس تامین اجتماعی
این حمایت به لحاظ سازوکار حساس و پرهزینه آن در مراتب نسبتا بالایی از نظر ارائه خدمات تامین‌اجتماعی قرار می‌گیرد و کشورهایی که این نوع حمایت را در نظام اقتصادی و اجتماعی خود به کار گرفته‌اند تعداد قابل‌توجهی را شامل نمی‌شوند.
عموما زمانی استفاده از حمایت‌های بیمه بیکاری اتفاق می‌افتد که کشور به لحاظ اقتصادی و منابع مالی به سطح قابل‌قبولی از بالندگی و رشد رسیده باشد، تا بتواند هزینه‌های قابل‌توجه آن را به دوش بکشد. در منطقه آسیا تنها 4 یا 5 کشور به ارائه این خدمات می‌پردازند، که ایران یکی از آن‌هاست.
حمایت‌های مربوط به بیکاری در کشورها به دو صورت است. پرداخت مقرری بیمه بیکاری بر اساس سازوکار بیمه‌ای و کمک به بیکاران از طریق منابع عمومی و مالیات. در روش اول که در ایران نیز استفاده می‌شود، سازمان‌های بیمه با اخذ مبلغ مشخصی به‌عنوان حق‌بیمه، در مواقع لزوم و بیکاری بلااختیار بیمه‌شده، حمایت‌های خود را ارائه می‌دهند که شامل خدمات بیمه‌ای و درمانی است. در شیوه دوم دولت‌ها خود را متعهد می‌کنند تا کلیه بیکاران را مشمول حمایت‌های ویژه خود از قبیل پرداخت مقرری ماهانه قرار دهند. در هردو نوع پرداخت حق‌بیمه لازم است ملاحظات خاصی در نظر گرفته شود، که در صورت عدم توجه به آن‌ها ممکن است به سیستم اشتغال، تولید و بهره‌وری نیروی کار آسیب برسد. این ملاحظات عبارت‌اند از:
* همواره باید توجه داشت که پرداخت مقرری بیمه بیکاری تعهدی کوتاه‌مدت و موقت است و نباید به صورت خدماتی طولانی‌مدت ارائه شود. مدت پرداخت باید به‌گونه‌ای محاسبه و تعیین شود که مانع تلاش برای اشتغال مجدد افراد نشود. این مدت در کشورهایی که خدمات بیمه بیکاری ارائه می‌دهند، بسیار کوتاه است و میانگین آن بین 6 ماه تا یک سال است. متاسفانه این مدت در ایران بسیار بالاست و به 50 ماه برای متاهلین و متکفلین و 36 ماه برای مجردین بالغ می‌شود. یکی از نیازهای اصلاحی قوانین در این خصوص تعدیل و کاهش دوره دریافت مقرری بیمه بیکاری در کشور است.
* مقرری بیمه بیکاری به‌هیچ‌وجه نباید بیشتر یا معادل دستمزد حالت اشتغال فرد باشد. زیرا اگر این‌گونه باشد رغبت برای ورود به بازار کار و اشتغال مجدد کاهش می‌یابد و فرد به تنبلی و بیکارگی عادت کرده و به‌تدریج از چرخه کار خارج می‌شود. از همین روست که براساس قانون بیمه بیکاری میزان پرداخت مقرری بیمه بیکاری معادل 55 درصد حقوق تعیین شده و با توجه به افزایش‌های ناشی از تعداد عائله و افراد تحت تکفل نباید از 80 درصد حقوق فرد در هنگام اشتغال تجاوز کند. البته طبق ماده 111 قانون تامین‌اجتماعی در هر صورت باید حداقل حقوق قانون کار به شخص بیکار پرداخت شود.
* در نظام بیمه‌ای یکی از شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری از دست دادن شغل بدون اراده و اختیار است. بنابراین چنانچه بیمه‌شده از طریق استعفا و یا ترک کار بیکار شود، نمی‌تواند از مقرری مذکور بهره‌مند شود. وجود چنین شرطی برای اخذ مقرری کاملا واضح و روشن است، چراکه تصور پرداخت مقرری نباید موجب ترک کار اختیاری و تنبلی افراد شود. در تامین‌اجتماعی ایران علاوه بر شرط فوق، بیمه‌شده بیکار باید حداقل 6 ماه سابقه پرداخت حق‌بیمه نیز داشته باشد.
* از آنجا که بیکاری یکی از معضلات عمده اجتماعی است که مخاطرات خاص خود را دارد و بزه‌های دیگری را به دنبال می‌آورد، دولت‌ها در اجرای آن به منظور جلوگیری از عواقب آن، مشارکت عمده و جدی دارند و عموما بخشی از منابع مالی آن را به عهده می‌گیرند. بنابراین باید گفت مقررات بیمه بیکاری در زمره قواعد آمره است که دولت‌ها نه‌تنها اجرای آن را تضمین می‌کنند، بلکه بعضا خود نیز بخشی از هزینه‌های آن را به دوش می‌کشند.
پرسش و پاسخ
پنج سال است که کارمند قرارداد موقت سازمانی دولتی هستم. کارفرما می‌خواهد کارکنان را تبدیل به نیروی پروژه‌ای کند. اگر بپذیریم و بعد از 6 ماه تعدیل شویم می‌توانیم برای بیمه بیکاری اقدام کنیم؟ با توجه به اینکه این 6 ماه ما را بیمه نخواهند کرد. در ضمن قرارداد ما امضا شده، ولی مهر ندارد. کارفرما هم آن را مهر نمی‌کند. از طرفی اداره بیمه هم برای بیمه بیکاری قرارداد ممهور می‌خواهد. چه کار کنیم؟ از طرفی شنیده‌ایم که کارفرما بیمه بیکاری برای ما رد نکرده است...
اگر مشمول قانون کار باشید مشمول بیمه بیکاری نیز می‌شوید، ولی کسانی که مشمول قرارداد پیمانی هستند، تحت پوشش بیمه بیکاری قرار نمی‌گیرند. این گروه از نظر آیین‌نامه استخدامی مشمول مقررات آیین‌نامه استخدام پیمانی هستند و مقررات قانون کار برای آن‌ها جاری نیست. البته مشمولین قرارداد پیمانی دستگاه‌های دولتی از نظر بیمه مشمول قانون تامین‌اجتماعی می‌شوند.
قرارداد کار چه شفاهی و چه کتبی معتبر است. فقط در قرارداد کار کتبی اثبات ارتباط کاری و شرایط فی‌مابین آسان‌تر است.
کسانی که تعدیل نیرو و بیکار می‌شوند می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری برخوردار شوند. در هر حال کسی می‌تواند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شود که مشمول قانون بیمه بیکاری باشد و حق‌بیمه مربوطه نیز به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت شده باشد.
پرداخت مقرری بیکاری به افرادی که بالای 55 سال سن دارند چگونه است؟
قانون‌گذار برای بیمه‌شدگانی که بالای 55 سال سن دارند و کار خود را از دست می‌دهند، تسهیلات ویژه‌ای در نظر گرفته است، چراکه یافتن شغل برای کسانی که سن بالایی دارند، بسیار مشکل‌تر از افراد جوان است. بنابراین بر اساس قانون بیمه بیکاری پرداخت مقرری بیمه بیکاری به افرادی که دارای 55 سال سن (یا بیشتر) و حداقل 10 سال سابقه پرداخت حق‌بیمه هستند، به شرط عدم امکان اشتغال به کار، تا رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در ماده 76 قانون تامین‌اجتماعی (60 سال سن) ادامه خواهد یافت و پس از رسیدن به سن مذکور بازنشسته شده و از مستمری مربوطه بهره‌مند می‌شوند.
چنانچه بیمه‌شده‌ای به دلیل قصور در انجام وظایف محوله اخراج شود می‌تواند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کند؟
خیر، در صورتی که فرد بیمه‌شده طبق آرای مراجع حل اختلاف کارگر و کارفرما به دلیل قصور و نقض آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه اخراج شده باشد، مقرری بیمه بیکاری به وی تعلق نمی‌گیرد.
چند سال است که در شرکتی مشغول به کار هستم. تازگی مشکلات زیادی در محل کار داشته‌ام و می‌خواهم کارم را رها کنم. در صورتی که کار را رها کنم می‌توانم از بیمه بیکاری استفاده کنم؟
ترک کار از موارد بیکاری ارادی محسوب می‌شود و مقرری بیمه بیکاری به چنین شخصی تعلق نمی‌گیرد.
منبع : هفته نامه آتیه نو