وزیر نفت و برنامه ششم

بخش اعظم 134 میلیارد دلار برای توسعه میادین نفتی و گازی و همچنین نگهداشت تولید در شرکت‌های زیر‌مجموعه است. بنا بر هدفی که در برنامه ششم توسعه مدنظر قرار گرفته، مشخص شده است که تولید نفت و میعانات گازی در پایان برنامه به 5 میلیون و 280هزار بشکه و تولید گاز به رقم 1/2 میلیارد متر‌مکعب برسد. این اهداف باید تا پایان سال 99 محقق شود.
برنامه‌ای که وزارت نفت برای برنامه ششم تدوین کرده است می‌گوید برای نگهداشت توان تولید میادین نفتی و گازی به 23/8 میلیارد دلار در طول برنامه نیاز دارد ولی سهم سرمایه‌گذاری مشارکتی تنها 5/5 میلیارد دلار است و 18/3 میلیارد دلار هم از منابع داخلی شرکت‌های دولتی تأمین می‌شود.

این وزارتخانه برای توسعه میادین مشترک هم سرمایه‌گذاری 29/2‌میلیارد دلاری را برنامه‌ریزی کرده است که ازاین رقم 4/8 میلیارد دلار مربوط به منابع داخلی شرکت‌ها، 3 میلیارد دلار از محل صندوق توسعه ملی و یک میلیارد دلار از محل بازار‌های سرمایه‌ای است. زنگنه روی این بخش عدد بزرگی را برای سرمایه‌گذاری خارجی اختصاص داده است: «20/4 میلیارد دلار.»
وزارت نفت اما روی تکمیل پارس جنوبی نیز عدد ارائه داده است که بر اساس آن برای تکمیل پروژه‌های این منطقه 12/5 میلیارد دلار از بودجه شرکت‌های داخلی، 8/8 میلیارد دلار از محل سرمایه‌گذاری خارجی، 2/7 میلیارد دلار از محل صندوق توسعه ملی و 3 میلیارد دلار از بازارهای سرمایه‌ای باید به پارس‌جنوبی تزریق شود. در مجموع برای راه‌اندازی کامل پروژه‌های پارس‌جنوبی حدوداً به 27 میلیارد دلار تزریق منابع مالی نیاز است.
  
ضریب بازیافت
با وجود تأکید شدید وزارت نفت بر افزایش ضریب بازیافت مخازن نفتی و سپردن آن به شرکت‌های ایرانی تنها 8 میلیارد دلار برای آن در نظر گرفته شده است که یک میلیارد دلار آن از محل بودجه شرکت‌های دولتی و 7 میلیارد دلار آن توسط سرمایه‌گذاری مشارکتی محقق می‌شود. برای جمع آوری گازهای همراه هم روی رقم 7/5 میلیارد دلار هدف‌گذاری شده که همه این رقم برای سرمایه‌گذاری مشارکتی کنار گذاشته شده است. برای بخش اکتشاف و توصیف میادین و طرح‌های پشتیبان نیز 3/2 میلیارد دلار در نظر گرفته شده که محل تأمین آن بودجه شرکت‌های دولتی است.
  
خطوط لوله
این وزارتخانه برای احداث خطوط لوله گاز و ایستگاه‌های تقویت فشار روی رقم 10 میلیارد دلار متمرکز شده که 7/8 میلیارد دلار آن توسط بودجه شرکت ملی گاز تأمین می‌شود. بازار سرمایه باید 2/2 میلیارد دلار برای تحقق برنامه‌های این بخش به پروژه‌ها پول تزریق کند.
همچنین برای احداث و نگهداشت خطوط لوله استانی، شبکه گاز‌رسانی و ذخیره‌سازی و پالایش نیز نیازمند 4/9 میلیارد دلار هستیم؛ 6/2‌میلیارد دلار از محل بودجه شرکت‌های دولتی، 1/4‌میلیارد دلار از طریق سرمایه‌گذاری مشارکتی و 1/8 میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی تأمین خواهد شد.
در بخش افزایش ظرفیت پالایش میعانات گازی اما 4 میلیارد دلار کنار گذاشته شده است که همه این رقم از منابع صندوق توسعه ملی تزریق خواهد شد. همچنین سهم بخش افزایش فرآوری نفت خام و میعانات گازی 2/9 میلیارد دلار برآورد شده است که 3/6 میلیارد دلار آن باید توسط بودجه شرکت‌ها تأمین شود و مابقی از صندوق توسعه ملی.
در آخرین بخش هدف‌گذاری شده برای بالادست، 3/5 میلیارد دلار برای احداث و نگهداشت خطوط لوله و مخازن ذخیره‌سازی نفت در نظر گرفته شده که همه این حجم از محل منابع داخلی شرکت‌هاست.

با توجه به این ارقام، مشخص شده است از 134/7 میلیارد دلاری که مدنظر وزارت نفت در بخش بالادست است 61 میلیارد دلار از منابع شرکت‌های دولتی، 50 میلیارد دلار از محل سرمایه‌گذاری مشارکتی، 17 میلیارد دلار از محل صندوق توسعه ملی و 6/2 میلیارد دلار از بازار سرمایه تأمین خواهد شد.
به بیان ساده‌تر تنها 37 درصد از منابع مورد نیاز برای تحقق اهداف برنامه ششم باید از طریق سرمایه‌گذاری تأمین شود و 63 درصد این مبلغ از منابع داخلی تأمین می‌شود. هرچند تجربه تاریخی نشان داده است تحقق اهداف برنامه‌های توسعه در بخش نفت هیچ‌گاه محقق نشده است ولی اگر بخواهیم این اعداد را قبول کنیم نیاز صنعت نفت به سرمایه‌گذاری خارجی طبق اظهارات وزیر نفت 50 میلیارد دلار است نه 134 میلیارد دلار.
  
پایین‌دست
در بخش پایین‌دست که شامل صنعت پتروشیمی و صنعت پالایش است، 67 میلیارد دلار هدف‌گذاری شده است. زنگنه گفته است برای توسعه صنعت پالایش باید 15‌میلیارد دلار جذب شود که 8 میلیارد دلار از آن متعلق به سرمایه‌گذاری و سهم صندوق توسعه ملی و بازار سرمایه به ترتیب 5 و 2 میلیارد دلار است. در بخش پتروشیمی نیز 52 میلیارد دلار مورد نیاز کشور است که تنها 2 میلیارد دلار از منابع داخلی شرکت دولتی تأمین می‌شود. سرمایه‌گذاران باید 22 میلیارد دلار پول بیاورند و 8 میلیارد دلار هم از صندوق توسعه ملی تزریق می‌شود. سهم بازار سرمایه اما افزایش چشمگیری یافته است؛ «17 میلیارد دلار».

به طور کلی در پایین دست 67 میلیارد دلار نیاز است که سهم سرمایه‌گذاری 30 میلیارد دلار است. در واقع 45 درصد از منابع مورد نیاز از طریق سرمایه‌گذاری، 19/5 درصد از طریق صندوق توسعه ملی، 28 درصد از محل بازار سرمایه و مابقی از محل شرکت دولتی تأمین می‌شود. مجموع سرمایه‌گذاری‌های بالادست و پایین‌دست در قالب برنامه ششم 201 میلیارد دلار است که در مجموع سهم سرمایه‌گذاری مشارکتی کمتراز 40 درصد است، با این وجود به گونه‌ای روی ارقام مانور داده می‌شود که گویا 200 میلیارد دلار باید از طریق منابع و شرکت‌های خارجی تأمین شود.
  
تحقق برنامه در بالادست
فارغ از اینکه بخش پایین‌دست از جذابیت بالایی برای سرمایه‌گذاری برخوردار است اما پیش‌نیاز آن توسعه سریع‌تر میادین نفتی و گازی است، لذا طبیعی به نظر می‌رسد که وزارت نفت اولویت نخست را در بالادست قرار دهد، هم اکنون ظرفیت تولید نفت ایران 4 میلیون بشکه در روز است که طبق برنامه باید تا پایان سال 99 به رقم 4 میلیون و 630 هزار بشکه در روز برسد. برای میعانات گازی هم یک میلیون بشکه در نظر گرفته شده است که با توجه به افت شدید مخزن پارس‌جنوبی چنین عددی بعید به نظر برسد.