وام‌دهی بانک‌ها به سبک غیرمجازها

گزارش میدانی همشهری نشان می‌دهد هم‌اکنون، اغلب بانک‌های تجاری کشور نیز، به جز 3-2بانک بزرگ دولتی، تسهیلات را با این شیوه و فقط مشروط به بلوکه کردن بخشی از سپرده یا تسهیلات می‌پردازند. درحالی‌که بخشنامه بانک مرکزی، صریحا بلوکه کردن بخشی از تسهیلات اعطایی به مشتریان را ممنوع می‌داند. به جز این، بارها از سوی رئیس بانک مرکزی و دیگر مسئولان بانکی نیز بر ممنوعیت این موضوع تأکید شده است و آخرین‌بار هفته گذشته ‌فرشاد حیدری، معاون نظارتی بانک مرکزی نیز در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری تأکید کرد که بلوکه شدن بخشی از سپرده یا تسهیلات متقاضیان وام تخلف است و با بانک‌های متخلف برخورد می‌شود.

نکته قابل تامل این است که بانک‌ها در اعلام نرخ سود تسهیلات به مشتریان، به دستورالعمل بانک مرکزی پایبند هستند و نرخ سود عقود مبادله‌ای را 18درصد و نرخ عقود مشارکتی را 21درصد اعلام می‌کنند اما در عمل با بلوکه کردن بخشی از پول مشتری به‌عنوان تضمین، به‌مراتب سودهای بالاتری از او می‌گیرند. این در حالی است که همه بانک‌ها تضامین بسیار سختگیرانه‌ای از مشتری می‌خواهند که ضامن کارمند با نامه کسر اقساط از حقوق، سند ملکی، چک و سفته ازجمله آنهاست.

یکی از متقاضیان دریافت تسهیلات از یک بانک خصوصی‌شده اظهار می‌کند: این بانک برای پرداخت یک فقره وام 7میلیون تومانی خرید کالا با سود 18درصد از او خواسته است مبلغ 2.5میلیون تومان در حساب بلوکه کند و تعهد محضری بدهد که تا 36‌ماه حق برداشت یا استفاده از این مبالغ برای تسویه اقساط پایانی را ندارد. در پیگیری این فرد از مدیرعامل بانک و حتی مسئولان بانک مرکزی به او گفته شده است که بانک‌ها اجازه ندارند مبلغی از تسهیلات را بلوکه کنند اما می‌توانند به‌عنوان وثیقه، مبالغی از سپرده مشتری را نزد خود مسدود کنند. تحقیقات میدانی خبرنگار ما حاکی از این است که یکی از بانک‌های وابسته به یک نهاد عمومی 50میلیون تومان تسهیلات می‌پردازد اما 8میلیون تومان آن را تا زمان تسویه بلوکه می‌کند و مشتری باید 36قسط 2میلیونی بپردازد.

مسئول اعتبارات بانک می‌گوید نرخ سود این وام 18درصد و کاملا مطابق با دستورالعمل بانک مرکزی است. یکی از بانک‌های خصوصی که در بورس نیز حضور دارد در ازای پرداخت وام 20میلیون تومانی یک دفترچه قسط 36برگی با اقساط ماهانه 725هزار تومان می‌دهد.

این بانک نیز 5میلیون و 400هزار تومان از تسهیلات را تا زمان بازپرداخت آخرین قسط بلوکه می‌کند. یک موسسه مالی و اعتباری مجوزدار هم به همین ترتیب 25درصد از مبلغ تسهیلات را بلوکه می‌کند. بانک‌های دیگر نیز اغلب بین 20تا 30درصد تسهیلات یا سپرده متقاضی را تا زمان بازپرداخت آخرین قسط بلوکه می‌کنند. در این میان برخی بانک‌های دولتی نیز که به سختی وام می‌دهند، از مشتری می‌خواهند معادل 30تا 40درصد از رقم تسهیلات درخواستی را به‌مدت 3تا 6‌ماه به‌صورت قرض‌الحسنه نزد بانک سپرده کند اما پس از پرداخت وام این سپرده‌ها آزاد می‌شوند.

در دهه80، به واسطه خلأیی که با سختگیری بانک‌ها در فرایند وام‌دهی ایجاد شده بود، زمینه برای ورود مؤسسات غیرمجاز به گود پرداخت تسهیلات به شرط سپرده‌گذاری و بلوکه شدن بخشی ازآن مهیا شد و به آنها فرصت رشد و توسعه داد.

در آن دوران یکی از صندوق‌های قرض‌الحسنه غیرمجاز، که حالا نام بانک برخود گذاشته است، و به تبع آن مابقی غیرمجازها به‌صورت فراگیر با بلوکه کردن 20تا 30درصد از تسهیلات پرداختی به مشتری، وام‌هایی می‌پرداختند که با احتساب مبالغ بلوکه شده، نرخ بهره آن تا 10درصد بالاتر از نرخ رسمی بود و به مشتری اجازه می‌دادند مبالغ بلوکه شده را برای تسویه اقساط پایانی استفاده کند، شیوه‌ای که اکنون به‌صورت گسترده در دستور کار بانک‌های مجاز هم قرار گرفته است با این تفاوت که مبالغ بلوکه‌شده تا بازپرداخت آخرین قسط توسط مشتری بلوکه می‌ماند.