پتروشیمی از نبود یک نهاد تنظیم‌گر رنج می‌برد

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، گزارش موسسه جهانی مکنزی در ژوئن سال 2016 منتشر شده است. در این گزارش با بررسی ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، به فرصت های پیش روی اقتصاد ایران پرداخته و پتانسیل ایجاد اشتغال و رشد اقتصاد ایران را در فضای پسابرجام تا سال 2035 به تفکیک بخش‌های مختلف برآورد کرده است. در این گزارش خلاصه ای از تحلیل‌های گزارش موسسه جهانی مکنزی درباره صنعت پتروشیمی بدون تغییر در محتوا، عینا ارائه و در قسمت نهایی گزارش حاضر تحلیل کارشناسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی درخصوص گزارش مذکور مطرح شده است.

بررسی وضعیت تولید، صادرات و سرمایه‌گذاری

منابع عظیم گاز طبیعی، بازار داخلی در حال رشد، زیرساخت‌های مساعد برای دستیابی به بازارهای صادراتی، از جمله عوامل موثر در پتانسیل افزایش ارزش‌افزوده ناخالص صنعت پتروشیمی ایران از حدود 7 میلیارد دلار در سال 2014 به 30 میلیارد دلار در سال 2035 و ایجاد تا 300 هزار شغل در این صنعت است. براساس این گزارش، شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌دنبال تسریع رشد و حداقل دو برابر کردن ظرفیت تولید به سالانه 120 میلیون تن در پایان برنامه پنج‌ساله بوده است. برای این منظور دولت ایران در مجموع به‌دنبال 80 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های برنامه‌ریزی شده و تحقق هدف 50 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در جدیدترین برنامه پنج‌ساله توسعه (برنامه ششم توسعه) خود است.

برنامه‌های تولید ایران به‌طور عمده روی محصولات اصلی شامل متانول، اتیلن و کودهای اوره و آمونیاک متمرکز شده است. اما برنامه‌هایی نیز برای افزایش ظرفیت و اتخاذ فناوری‌های نوین مانند تبدیل متانول به اولفین برای ورود به زنجیره پروپیلن و پلی پروپیلن در نظر دارد.

محصولات پتروشیمی ایران طی سال‌های 2005 تا 2010 به‌طور متوسط سالانه رشد 26 درصدی را تجربه کرده است. ایران به‌لحاظ حجمی، دهمین تولیدکننده دنیا است که حدود 2 درصد از کل تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. صادرات محصولات پتروشیمی ایران بین سال‌های 2010 - 2013 به‌دلیل تحریم‌ها در مجموع حدود 24 درصد کاهش یافت. اما درحال حاضر مجددا روند رو به رشد خود را در پیش گرفته و عمده صادرات شامل محصولات پلی‌اتیلن، متانول، بنزن، آمونیاک، پی‌وی‌سی و پروپیلن است.

خوراک کم‌هزینه یک مزیت برای صنعت پتروشیمی ایران

یکی از فرصت‌های ایران، خوراک ارزان‌قیمت است که با وجود نااطمینانی‌های موجود در رشد جهانی و قیمت‌های محصولات پتروشیمی، ایران احتمالا به‌عنوان یک تولیدکننده سودآور باقی خواهد ماند. براساس این گزارش حدود 80 درصد خوراک صنعت پتروشیمی ایران، اتان است و واحدهایی که از خوراک اتان استفاده می‌کنند، به‌طور میانگین حدود 79 درصد اتیلن تولید می‌کنند.

خاورمیانه و آمریکای‌شمالی تنها تولیدکنندگان جهانی هستند که اکثرا گاز مایع طبیعی برای خوراک اتیلن استفاده می‌کنند. تولیدکنندگان اروپا و آسیا از تولیدات سنگین‌تر نفت‌خام مانند نفتا یا گازوییل سنگین که به مراتب گرانتر است، استفاده می‌کنند. اتیلن آسیا که از نفتا تولید می‌شود، بیش از سه برابر گران‌تر از تولید مبتنی بر گاز مایع طبیعی در ایران است.

مشارکت با سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای افزایش ارزش‌افزوده

نویسندگان این گزارش معتقدند که ایران برای کسب مزیت از فرصت‌های پتروشیمیایی باید سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند تا بتواند سرمایه‌گذاری داخلی را تکمیل کند. مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی علاوه بر تامین مالی پروژه‌ها در دسترسی به فناوری‌های روز، تجهیزات مدرن و افزایش بهره‌برداری از طرح‌ها موثر است. در این مسیر سرمایه‌گذاران علاوه بر بهرهمندی از خوراک ارزان‌قیمت می‌توانند از زیرساخت‌های توسعه‌یافته برای صادرات، مشوق‌های مالی در مناطق ویژه اقتصادی ماهشهر و عسلویه، دانش و تخصص نیروهای فنی داخلی نیز منتفع شوند. برای تسهیل سرمایه‌گذاری و رقابتی کردن این بخش، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران اعلام کرده که نقش خود را از ایجادکننده و توسعه‌دهنده تحت مالکیت دولت به تنظیم‌گر و ارگان سیاستی تغییر خواهد داد.

سرمایه‌گذاری 4 میلیارد دلاری باسف آلمان برای اضافه کردن ظرفیت جدید در منطقه ویژه اقتصادی عسلویه، سرمایه‌گذاری مشترک 4 میلیارد دلاری لینده میتسویی ژاپن برای تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و انجام مذاکرات دوجانبه با چین، اندونزی، سنگاپور - و کره جنوبی ازجمله مصداق‌هایی است که در این گزارش به آنها اشاره شده است. همچنین مقرر شده است که صندوق توسعه ملی دو مجموعه پروژه هر کدام با حجم 6 میلیارد دلار را تامین مالی کند.

از منظر تحلیلگران این موسسه، توسعه موفق صنعت پتروشیمی علاوه بر جذب سرمایه‌گذاران خارجی بستگی به عرضه ترکیب درست از محصولات برای تطبیق با تقاضای در حال رشد داخلی ازجمله بخش ساختمان و خودرو دارد. براساس آمار این گزارش در سال 2014 حدود 8 میلیارد دلار پلاستیک و محصولات لاستیکی وارد ایران شده است.

در پایان گزارش مکنزی در مبحث صنعت پتروشیمی اشاره شده است؛ از آنجایی که توسعه گزینه‌های صادراتی برای عرضه درحال رشد گاز ایران زمان‌بر است، صنعت پتروشیمی راهی مطمئن برای کسب درآمد در کوتاهمدت است. درواقع پتروشیمی می‌تواند یک مولفه مهم از راهبرد وسیع‌تر گاز و گاز مایع طبیعی برای پشتیبانی از صنعت دارای ارزش‌افزوده باشد.

تحلیل کارشناسی بازوی مشورتی مجلس

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که گزارش ارائه شده از سوی موسسه جهانی مکنزی در خصوص صنعت پتروشیمی به‌درستی این صنعت را یکی از صنایع کلیدی و  بخش‌های پیشرو اقتصاد ایران معرفی کرده است. از نکات قابل توجه این گزارش، تاکید آن به مزایای این صنعت برای جذب

سرمایه‌گذاری خارجی ازجمله زیرساخت‌های توسعه‌یافته برای صادرات، مشوق‌های مالی در مناطق ویژه اقتصادی ماهشهر و عسلویه، دانش و تخصص نیروهای فنی داخلی علاوهبر مزیت خوراک است. نکته مهم دیگر در این گزارش که هم‌راستا با اهداف سیاست‌ها و قوانین بالادست کشور است؛ توجه به تکمیل زنجیره ارزش و ضرورت عرضه ترکیب درست از محصولات برای تطبیق با تقاضای در حال رشد داخلی است.

- در خلال گزارش مطالبی ارئه شده است که به‌نظر می‌رسد با وضعیت موجود صنعت پتروشیمی کشور تا حدودی متفاوت است. به‌عنوان نمونه در گزارش مذکور، محصول پروپیلن و پی‌وی‌سی را جزو محصولات اصلی صادرات ایران دانسته؛ در حالی که این محصولات به‌دلیل نیاز داخلی عمدتا در داخل به مصرف می‌رسند و جزو صادرات عمده پتروشیمی کشور محسوب نمی‌شوند. در مورد واردات محصولات پلاستیکی و لاستیکی نیز رقم گزارش شده صحیح به‌نظر نمی‌رسد، زیرا در سال 1393 کل واردات مصنوعات پلیمری کشور حدود 1.6 میلیارد دلار بوده است. نکته دیگری که در این گزارش به آن اشاره شده، سهم 80 درصدی خوراک اتان در صنعت پتروشیمی کشور است، که صحیح نیست؛ چراکه سهم خوراک اتان در سال 1394 که از منابع بالادستی تامین شده حدود 5 درصد است که حتی با لحاظ اتان جدا شده از گاز غنی، سهم اتان از کل خوراک مصرفی صنعت پتروشیمی با رقم 80 درصد تفاوت زیادی دارد.

- همان‌طور که در گزارش اشاره شده، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران اعلام کرده که نقش خود را از ایجادکننده و توسعه‌دهنده تحت مالکیت دولت، به تنظیم‌گر و نهاد سیاستی تغییر خواهد داد. این در حالی است که در شرایط فعلی یکی از چالش‌های صنعت پتروشیمی فقدان یک نهاد تنظیم‌گر در این صنعت است. بعد از اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و واگذاری مجتمع‌های پتروشیمی، به‌دلیل ضعیف بودن جایگاه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌عنوان سازمان توسعه‌ای و در خلأ ابزارهای لازم تنظیم‌گری، در نحوه تعامل واحدهای پتروشیمی (به‌ویژه درخصوص تامین خوراک از واحد بالادستی و فروش محصول به واحد پایین‌دستی)، قیمت‌گذاری خوراک، فروش محصولات در بورس، اجرای طرح‌های توسعه‌ای واحدها در راستای تکمیل زنجیره ارزش، توجه به الزامات HSE و... مشکلاتی به‌وجود آمد. بنابراین ایجاد یک نهاد رگولاتور مستقل (نه صرفا دولتی نظیر شرکت ملی صنایع پتروشیمی) در صنعت پتروشیمی کشور ضروری است.

- در گزارش مکنزی مشارکت با سرمایه‌گذاران بین‌المللی از ضروریات توسعه صنعت پتروشیمی در کشور معرفی شده است. اما در حال حاضر یکی از چالش‌های تامین مالی خارجی در صنعت پتروشیمی، ایجاد سازوکار مناسب برای تضامین وام‌های خارجی است. برای حل این معضل لازم است بخش خصوصی با یکپارچگی و ایجاد برندهای معتبر توانمندی و اعتبار خود را بهبود بخشد. ارقامی که در گزارش ذکر شده است، ازجمله سرمایه‌گذاری 4 میلیارد دلاری شرکت باسف آلمان در ایران در حد اعلام آمادگی است و باید زمینه‌های لازم برای جذب این مشارکت از سوی دولت و فعالان صنعت پتروشیمی کشور فراهم شود. شایان ذکر است فضای مطلوب کسب‌وکار، ثبات مقررات و امنیت سرمایه‌گذاری از عوامل موثر در شاخص ریسک سرمایه‌گذاری است که دولت موظف است اقدامات لازم برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری کشور و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ازجمله اصلاح قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی را انجام دهد.

22539