آیا تمدید قانون داماتو با تعهدات آمریکا در برجام مغایر است؟

این قانون به نام مبدع آن در مجلس سنای آمریکا، به داماتو ( این قانون توسط سناتور ایتالیایی الاصل کنگره آمریکا و از جمهوریخواهان محافظه کار به کنگره آمریکا ارائه شد ) شهرت یافته است.«آلفونسو داماتو» سناتور جمهوریخواه در 8 سپتامبر 1995 با ارائه طرحى خواستار تحریم اقتصادى بر ضد شرکت هاى غیرآمریکایى شد که تکنولوژى مربوط به صنعت نفت را در اختیار ایران مى‌گذارند. در 20 دسامبر، لایحه داماتو به تصویب مجلس سنا رسید. به موجب این طرح، هر شرکت یا دولتی که بیش از 40 میلیون دلار در صنایع نفت وگاز ایران سرمایه‌گذاری کند، دچار مجازات اقتصادی آمریکا خواهد شد. همزمان با ارائه این طرح از سوی داماتو ، «بنجامین گیلمن‌» رئیس کمیسیون روابط بین‌الملل مجلس نمایندگان آمریکا نیز طرح مشابهى را ارائه کرد. این دو لایحه پس از تصویب در مجلس سنا و نمایندگان به کمیته‌اى مشترک ارجاع شد و پس از ادغام مفاد آنها به صورت قانون « مجازات ایران ـ لیبى‌« درآمد و بعدها به « قانون داماتو» معروف شد و اسم حقوقی آن ایسا یا ایلسا است. این قانون که در 4 اوت 1996 (14مرداد 1375) به امضاى رئیس جمهور آمریکا رسید، شامل 14 بخش است‌. یک دهه بعد در پی شکست قانون تحریم نفتی ایران و لیبی (ایلسا) و عدم تبعیت دیگر کشورها از آمریکا، این کشور رویکرد جدیدی را در پیش گرفت که بر اساس آن تمدید 5 ساله این تحریم جای خود را به تمدید 2ماهه داد . بنابراین در 5 اوت 2006 اجرای این قانون تا برای دو ماه تمدید شد. تا اینکه پس از دو ماه، قانون تحریم های ایران برای 5 سال تمدید شد.

علی رغم قانون داماتو، طبق گزارش مرکز پژوهش‌های کنگره آمریکا ‏از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷ بیش از یک صد میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی توسط شرکت‌هایی چون توتال فرانسه، ‏رویال داچ شل، آنی ایتالیا و انپکس ژاپن در بخش انرژی ایران انجام شد.‏

همزمان با لغو تحریم های لیبی، نام این کشور از قانون ایلسا خارج شد بنابراین قانون یادشده تنها ناظر به ایران است . اعضای مجلس نمایندگان آمریکا روز گذشته به تمدید 10 ساله آن رای دادند.

هدف قانون داماتو ، که شرکت های اروپایی دارندة روابط تجاری زیاد با ایران ولیبی رامدّ نظردارد، محروم کردن این دودولت از منابع مالی است ؛ برای اینکه آنها را از ادامه سیاست فعلی شان باز دارد. البته مبانی توجیهی قانون داماتو-کندی کاملاً در موردهر دو کشور یکسان نیست. اتهامات وارده به ایران خرید تسلیحات با قدرت تخریب وسیع وحمایت ازتروریسم بین‌المللی است که «امنیت ملّی ومنافع سیاسی خارجی ایالات متحده رابا خطر مواجه می‌نماید».

در واقع هدف این قانون محروم کردن ایران و لیبی از کسب درآمد لازم برای کمک به تروریسم بین‌المللی و توسعه صنایع نظامی‌شان می‌باشد.

البته در سال 2006 کشور لیبی از قانون داماتو حذف شد و فقط ایران در ذیل این قانون قرار گرفت.

تحریم اصلی قانون داماتو

به موجب قانون داماتو ـ کندی « هرگونه سرمایه‌گذاری آتی بیش از 40 میلیون دلاردرسال برای توسعه بخش نفت وگاز در ایران توسط هر شرکتی در دنیا» ممنوع می شود . این ممنوعیت قابلیت تشدید هم داشته و در صورت ادامه آنچه سیاست های تروریستی از سوی ایران در طی یکسال خوانده می شود (یعنی تا پایان سال 1997) به سرمایه گذاریهای بیش از20 میلیون دلار نیزگسترش می‌یابد. بنابراین در حال حاضر این قانون علیه شرکت هایی است که سرمایه گذاری های بالای 20 میلیون دلار در ایران داشته باشند.

قانون داماتو ـ کندی در شش بخش، شش نوع مجازات برای شرکت هایی که این قانون را نادیده بگیرند پیش‌بینی نموده است:

مجازات های قانون داماتو

1ـ ممنوعیت هرگونه کمک مالی به صادرات ـ واردات و بانک؛

2ـ ممنوعیت صدور هرگونه مجوز صادرات تکنولوژی به نفع شخص مجازات شده؛

3ـ ممنوعیت اعطای اعتباربیش از10 میلیون دلار توسط یک نهاد بانکی امریکایی به شخص مجازات شده؛

4ـ ممنوعیت مشارکت شرکتهای مالی مجازات شده در سیستم بانکی امریکا یا استفاده ازمنابع دولتی؛

5- ممنوعیت خرید هرنوع کالا یا خدمات ازشخص مجازات شده توسط دولت فدرال؛

6 ـ ممنوعیت کامل واردات تولیدات شخص مجازات شده.

اختیارات رئیس جمهور آمریکا در چارچوب قانون داماتو

قانون از رئیس جمهور می‌خواهد که حداقل دو مجازات را درصورت نقض ممنوعیتهای پیش بینی شده درآن انتخاب کند. رئیس جمهور امکان انجام برخی اعمال محدود را دارد، وآن مواردی است که تعیین می‌کند اجرای مجازاتها برضد منافع امریکا باشد.

برخی مجازاتها هم، در پایان یکسال، تشدید خواهند شد، مگرآنکه رئیس جمهور به کنگره اعلام کند دولتی که اتباعش باید مجازات شوند متعهد شده‌است که خود قواعدی وضع نماید که حاوی مجازاتهای اقتصادی علیه ایران باشد. در این حال رئیس جمهور می‌تواند اعمال کلیه مجازات ها را در مورد آن دولت متوقف نماید.

همچنین در قانون پیش‌بینی شده است که رئیس جمهور می‌تواند احتمالاً اجرای مجازاتها رابرای سه ماه به تأخیر اندازد، مشروط براینکه دولت متبوع شخص مجازات شده «درحال اتخاذ تصمیماتی» برضد ایران باشد. این چیزی است که قانون داماتو آن را «تلاش دیپلماتیک برای برقراری یک نظام چندجانبه مجازاتها» می‌خواند (بخش 4 «الف»). زمانی که مجازاتی اعلام شد باید حداقل برای مدت دوسال اجراشود: اگر شخص مجازات شده برای تبعیت از قانون امریکا تغییر رفتار دهد، این مدت می‌تواند کوتاه گردد،امّا نمی‌تواند هرگز کمتر از یکسال شود.

همچنین بر اساس اختیاراتی که رئیس جمهور آمریکا دارد ، وی می تواند اجرای هر قانونی از جمله قانون داماتو را متوقف کند.

واکنش ایران به قانون داماتو

ایران در 13 اوت 1996 شکایتی را بر ضد قانون داماتو ـ کندی در دیوان دعاوی ایران ـ ایالات متحده ثبت کرده است.

تمدید 5 ساله قانون داماتو

بر اساس متن قانون داماتو این قانون تحریمی هر 5 سال توسط رئیس جمهور آمریکا تمدید می شود.

بنابراین تاکنون این قانون سه بار (در سالهای 2001، 2006، 2011) تمدید شده است. در تمدید قانون در سال 2006 کشور لیبی از متن این قانون حذف شده است.

زمان پایان اثرگذاری قانون

بر اساس بندی که در متن قانون داماتو (ویرایش 2011) آمده است مفاد این قانون نهایتا تا 31 دسامبر 2016 ( 11 دی 1395)‌ موثر است و بعد از این تاریخ مفاد آن به صورت موثر متوقف می شود.

"Sec. 13. Effective date; sunset.

"(a) Effective date.--This Act shall take effect on the date of the enactment of this Act.

"(b) Sunset.--This Act shall cease to be effective on December 31, 2016.

بنابراین در ماه های آتی به خصوص در هفته های منتهی به 312 دسامبر 2016 بحث هایی در آمریکا برای تمدید این قانون صورت می گیرد .

مجازات های پیش بینی شده ناقض بسیاری از قواعد عام یا قراردادی حقوق بین الملل هستند

قانون داماتو در پرتو حقوق بین الملل از سه جهت نامشروع است: قواعد فراسرزمینی در تعارض با حقوق بین الملل عام ایجاد کرده، مقررات مربوط به مسؤولیت بین المللی را خدشه دار نموده و مجازات هایی را پیش بینی کرده است که توسط قواعد عرفی یا قراردادی مورد قبول ایالات متحده ممنوع شده اند.

حال سوال اساسی این است که آیا تمدید این قانون با تعهدات آمریکا در برجام مغایر است؟این مساله در گزارش بعدی مورد بررسی قرار می گیرد.

کدام بندهایی تحریمی قانون داماتو در برجام متوقف شده است و به چه موضوعاتی اشاره دارد؟

در پیوست دوم برجام یعنی همان پیوستی که به توقف تحریم های ایران اشاره دارد ، تاکید شده است که برخی از بندهای تحریمی قانون ایسا (داماتو) توسط آمریکا متوقف خواهد شد.

پارگراف B پیوست دو برجام همان قسمتی است که به تحریم هایی که توسط آمریکا علیه ایران اعمال می شده و پس از برجام باید متوقف شود اشاره شده است. در برجام آمده است:

ب. ایالات متحده آمریکا

ایالات متحده آمریکا متعهد می شود طبق ضمیمه شماره 5 (برنامه اجرا)، اعمال کلیه تحریم های مرتبط هسته ای به نحو مذکور در بخش های 1-4 تا 9-4 زیر را متوقف کند و اقدام قانونی مقتضی برای لغو یا اصلاح آنها را پیگیری کند،

B. United States

The United States commits to cease the application of, and to seek such legislative action as may be appropriate to terminate, or modify to effectuate the termination of, all nuclear-related sanctions[6] as specified in Sections 4.1-4.9 below,

1) در بند 4.2.1. پیوست دو برجام یک بند مربوط به تحریم های داماتو (5(a)(7)) که اسم حقوقی آن تحریم های ایسا (ISA Sections) متوقف شده است:

4.2.1. Sanctions on the provision of underwriting services, insurance, or reinsurance in connection with activities consistent with this JCPOA, including activities with individuals and entities set forth in Attachment 3 to this Annex (Iran Sanctions Act of 1996 (ISA) Section 5(a)(7);

به بند 5(a)(7) قانون داماتو رجوع می کنیم دراین بند آمده است:

بخش 5 . اعمال تحریم ها.

(a) تحریم های مربوط به توسعه منابع نفتی ایران ، تولید مواد نفتی پالایش شده (محصولات پالایشگاهی) و صادرات محصولات نفتی پالایش شده به ایران:

(7) درباره داروها ، ملزومات دارویی یا دیگر اقلام بشردوستانه

2) یکی دیگر از بندهای برجام که به قانون داماتو اشاره دارد بند 4.3.1. پیوست دو است. در این بند نیز همانند بند پیشین به 5(a)(7) قانون داماتو اشاره شده و آنرا متوقف کرده است.

در این بند برجام آمده است:

4.3.1. Efforts to reduce Iran's crude oil sales, including limitations on the quantities of Iranian crude oil sold and the nations that can purchase Iranian crude oil (ISA Section 5(a)(7)

3) همچنین در بند 4.3.2 به بندهای 5(a)(1)-(2) and (4)-(8) قانون داماتو اشاره شده است:

در بند 4.3.2. پیوست دو برجام آمده است:

4.3.2. Sanctions on investment, including participation in joint ventures, goods, services, information, technology and technical expertise and support for Iran's oil, gas, and petrochemical sectors (ISA Sections 5(a)(1)-(2) and (4)-(8); ….

به قانون داماتو رجوع می کنیم بند 5(a)(1)-(2) and (4)-(8) شامل موارد زیر می شود:

بخش 5 . اعمال تحریم ها.

(a) تحریم های مربوط به توسعه منابع نفتی ایران ، تولید مواد نفتی پالایش شده (محصولات پالایشگاهی) و صادرات محصولات نفتی پالایش شده به ایران:

(1) توسعه منابع نفتی ایران :

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش (f) ، اگر رئیس جمهور به این نتیجه برسد که فردی دانسته، در تاریخ اجرای «قانون تحریم های جامع ایران، مسئولیت پذیری و محروم کردن مصوب سال 2010 » ، یا پس از آن ، موارد زیر را انجام داده است، باید سه مورد یا تعداد بیشتری از تحریم های مشخص شده در بخش 6(a) را در رابطه با آن فرد اعمال کند :

(i) سرمایه گذاری مشخص شده در بند فرعی (B) به میزان بیست میلیون دلار یا بیشتر ، یا

(ii) ترکیبی از سرمایه گذاری های مشخص شده در بند فرعی (B) در یک دوره دوازده ماهه در صورتی که هر کدام از این سرمایه گذاری ها دست کم پنج میلیون دلار باشد و جمع این سرمایه گذاریها معادل یا بیشتر از بیست میلیون دلار باشد.

(B) سرمایه گذاری توصیف شده : سرمایه گذاری توصیف شده در این بند فرعی به سرمایه گذاریی اطلاق می شود که مستقیما و به میزان قابل توجهی به تقویت توان ایران در توسعه منابع نفتی خود کمک کند.

(2) تولید محصولات نفتی پالایش شده (محصولات پالایشگاهی) :

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش (f) ، اگر رئیس جمهور به این نتیجه برسد که فردی دانسته، در تاریخ اجرای «قانون تحریم های جامع ایران، مسئولیت پذیری و محروم کردن مصوب سال 2010 » ، یا پس از آن ، کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی مشخص شده در بند فرعی (B) را که دارای ویژگی های زیر باشد، به ایران بفروشد یا اجاره دهد یا فراهم کند ، باید سه مورد یا تعداد بیشتری از تحریم های مشخص شده در بخش 6(a) را در رابطه با آن فرد اعمال کند :

(i) هر کدام از آنها ارزش بازاری منصفانه یک میلیون دلار یا بیشتر داشته باشد؛ یا

(ii) اینکه، در دوره دوازده ماهه، مجموع ارزش بازاری منصفانه آن پنج میلیون دلار یا بیشتر شود.

(B) کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا حمایتهای توصیف شده: کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده در این بند فرعی عبارتند از کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی که می تواند به طور مستقیم و به میزان قابل توجهی نگهداری یا توسعه تولید داخلی محصولات نفتی پالایشگاهی ایران را تسهیل کند که از جمله هر گونه مساعدت مستقیم و قابل توجهی در رابطه با احداث، مدرنیزه کردن یا تعمیر پالایشگاههای نفت ایران است.

4) یکی دیگر از بندهای برجام که به قانون داماتو اشاره دارد بند 4.3.4 میباشد.

در این بند آمده است:

4.3.4.Sanctions on the export, sale or provision of refined petroleum products and petrochemical products to Iran (ISA Section 5(a)(3;(

درواقع بند 4.3.4 پیوست دو برجام بند (5(a)(3 قانون داماتو را متوقف کرده. در این بند قانون داماتو آمده است :

(3) صادرات محصولات نفتی پالایش شده (پالایشگاهی) به ایران:

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش (f) ، اگر رئیس جمهور به این نتیجه برسد که فردی دانسته، در تاریخ اجرای «قانون تحریم های جامع ایران، مسئولیت پذیری و محرومیت مصوب سال 2010 » ، یا پس از آن ، موارد زیر را انجام دهد ، باید سه مورد یا تعداد بیشتری از تحریمهای مشخص شده در بخش 6(a) را در رابطه با آن فرد اعمال کند :

(i) محصولات نفتی پالایش شده (پالایشگاهی) به ایران بفروشد یا برای ایران فراهم کند که:

‌(I) ارزش بازاری منصفانه یک میلیون دلار یا بیشتر داشته باشد؛ یا

(II) در دوره دوازده ماهه، مجموع ارزش بازاری منصفانه آن پنج میلیون دلار یا بیشتر شود.

یا

(ii) کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی مشخص شده در بند فرعی (b) را به ایران بفروشد، اجاره دهد یا فراهم کند که :

‌(I) ارزش بازاری منصفانه هر کدام یک میلیون دلار یا بیشتر باشد؛ یا

(II) در دوره دوازده ماهه، مجموع ارزش بازاری منصفانه آن پنج میلیون دلار یا بیشتر شود.

(B) کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده : کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده در این بند فرعی، کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی هستند که می تواند به طور مستقیم و به میزان قابل توجهی به بهبود توانایی ایران در صادرات محصولات نفتی پالایش شده کمک کند که شامل موارد زیر است :

(i) به جز مورد مشخص شده در زیربخش (C) ، تعهد کردن یا بستن قرارداد به منظور فراهم کردن بیمه یا بیمه مجدد برای فروش ، اجاره یا فراهم کردن چنین کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی

(ii) تامین مالی یا دلالی چنین فروش، اجاره یا فراهم کردن، یا

(iii) فراهم کردن کشتی یا خدمات کشتیرانی برای تحویل محصولات نفتی پالایش شده به ایران.

(C) استثنا برای ضامنین و فراهم کنندگان بیمه درباره شناسایی کامل و اطمینان از صلاحیت مشتری : بر اساس این بند، رئیس جمهور می تواند درباره شخصی که خدمات ضمانتی یا بیمه ای یا بیمه مجدد ( بیمه اتکایی) فراهم می کند ، تحریم وضع نکند به شرطی که یقین کند آن شخص در مقرر کردن و اعمال سیاست ها، رویه ها و کنترل های رسمی ، شناسایی کامل و احراز صلاحیت مشتری را انجام داده است تا مطمن شود که آن شخص متعهد نمی شود یا قراردادی نمی بندد که برای فروش، اجاره یا فراهم کردن کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده در بند فرعی (B) ، بیمه یا بیمه مجدد ارائه کند.

5) علاوه بر موارد فوق بند 4.8.1. پیوست دو برجام نیز به قانون داماتو اشاره داشته است. در این بند آمده است:

4.8.1. Removal of individuals and entities set out in Attachments 3 and 4 to this Annex from the Specially Designated Nationals and Blocked Persons List (SDN List), the Foreign Sanctions Evaders List, and/or the Non-SDN Iran Sanctions Act List (Removal of designations and/or sanctions imposed under ISA Section

5(a),

بنابر بند 4.8.1. پیوست دو برجام تمامی بند 5(a) شامل توقف تحریم های میشود:

بخش 5 . اعمال تحریم ها.

(a) تحریم های مربوط به توسعه منابع نفتی ایران ، تولید مواد نفتی پالایش شده (محصولات پالایشگاهی) و صادرات محصولات نفتی پالایش شده به ایران:

(1) توسعه منابع نفتی ایران :

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش (f) ، اگر رئیس جمهور به این نتیجه برسد که فردی دانسته، در تاریخ اجرای «قانون تحریمهای جامع ایران، مسئولیت پذیری و محروم کردن مصوب سال 2010 » ، یا پس از آن ، موارد زیر را انجام داده است، باید سه مورد یا تعداد بیشتری از تحریم های مشخص شده در بخش 6(a) را در رابطه با آن فرد اعمال کند :

(i) سرمایه گذاری مشخص شده در بند فرعی (B) به میزان بیست میلیون دلار یا بیشتر ، یا

(ii) ترکیبی از سرمایه گذاری های مشخص شده در بند فرعی (B) در یک دوره دوازده ماهه در صورتی که هر کدام از این سرمایه گذاری ها دست کم پنج میلیون دلار باشد و جمع این سرمایه گذاریها معادل یا بیشتر از بیست میلیون دلار باشد.

(B) سرمایه گذاری توصیف شده : سرمایه گذاری توصیف شده در این بند فرعی به سرمایه گذاریی اطلاق می شود که مستقیما و به میزان قابل توجهی به تقویت توان ایران در توسعه منابع نفتی خود کمک کند.

(2) تولید محصولات نفتی پالایش شده (محصولات پالایشگاهی)

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش (f) ، اگر رئیس جمهور به این نتیجه برسد که فردی دانسته، در تاریخ اجرای «قانون تحریمهای جامع ایران، مسئولیت پذیری و محروم کردن مصوب سال 2010 » ، یا پس از آن ، کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی مشخص شده در بند فرعی (B) را که دارای ویژگی های زیر باشد، به ایران بفروشد یا اجاره دهد یا فراهم کند ، باید سه مورد یا تعداد بیشتری از تحریمهای مشخص شده در بخش 6(a) را در رابطه با آن فرد اعمال کند :

(i) هر کدام از آنها ارزش بازاری منصفانه یک میلیون دلار یا بیشتر داشته باشد؛ یا

(ii) اینکه، در دوره دوازده ماهه، مجموع ارزش بازاری منصفانه آن پنج میلیون دلار یا بیشتر شود.

(B) کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا حمایت های توصیف شده: کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده در این بند فرعی عبارتند از کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی که می تواند به طور مستقیم و به میزان قابل توجهی نگهداری یا توسعه تولید داخلی محصولات نفتی پالایشگاهی ایران را تسهیل کند که از جمله هر گونه مساعدت مستقیم و قابل توجهی در رابطه با احداث، مدرنیزه کردن یا تعمیر پالایشگاههای نفت ایران است.

(3) صادرات محصولات نفتی پالایش شده (پالایشگاهی) به ایران:

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش (f) ، اگر رئیس جمهور به این نتیجه برسد که فردی دانسته، در تاریخ اجرای «قانون تحریمهای جامع ایران، مسئولیت پذیری و محرومیت مصوب سال 2010 » ، یا پس از آن ، موارد زیر را انجام دهد ، باید سه مورد یا تعداد بیشتری از تحریم های مشخص شده در بخش 6(a) را در رابطه با آن فرد اعمال کند :

(i) محصولات نفتی پالایش شده (پالایشگاهی) به ایران بفروشد یا برای ایران فراهم کند که:

‌(I) ارزش بازاری منصفانه یک میلیون دلار یا بیشتر داشته باشد؛ یا

(II) در دوره دوازده ماهه، مجموع ارزش بازاری منصفانه آن پنج میلیون دلار یا بیشتر شود.

یا

(ii) کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی مشخص شده در بند فرعی (b) را به ایران بفروشد، اجاره دهد یا فراهم کند که :

‌(I) ارزش بازاری منصفانه هر کدام یک میلیون دلار یا بیشتر باشد؛ یا

(II) در دوره دوازده ماهه، مجموع ارزش بازاری منصفانه آن پنج میلیون دلار یا بیشتر شود.

(B)کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده : کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده در این بند فرعی، کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی هستند که می تواند به طور مستقیم و به میزان قابل توجهی به بهبود توانایی ایران در صادرات محصولات نفتی پالایش شده کمک کند که شامل موارد زیر است :

(i) به جز مورد مشخص شده در زیربخش (C) ، تعهد کردن یا بستن قرارداد به منظور فراهم کردن بیمه یا بیمه مجدد برای فروش ، اجاره یا فراهم کردن چنین کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی

(ii) تامین مالی یا دلالی چنین فروش، اجاره یا فراهم کردن، یا

(iii) فراهم کردن کشتی یا خدمات کشتیرانی برای تحویل محصولات نفتی پالایش شده به ایران.

(C) استثنا برای ضامنین و فراهم کنندگان بیمه درباره شناسایی کامل و اطمینان از صلاحیت مشتری : بر اساس این بند، رئیس جمهور می تواند درباره شخصی که خدمات ضمانتی یا بیمه ای یا بیمه مجدد ( بیمه اتکایی) فراهم می کند ، تحریم وضع نکند به شرطی که یقین کند آن شخص در مقرر کردن و اعمال سیاستها، رویه ها و کنترلهای رسمی ، شناسایی کامل و احراز صلاحیت مشتری را انجام داده است تا مطمن شود که آن شخص متعهد نمی شود یا قراردادی نمی بندد که برای فروش، اجاره یا فراهم کردن کالاها، خدمات، فناوری،‌اطلاعات یا پشتیبانی توصیف شده در بند فرعی (B) ، بیمه یا بیمه مجدد ارائه کند.

6) و آخرین بندی که در برجام به توقف تحریم های قانون داماتو اشاره دارد بند 4.9.1. پیوست دو برجام است.

4.9.1. Sanctions under the Iran, North Korea and Syria Nonproliferation Act on the acquisition of nuclear-related commodities and services for nuclear activities contemplated in the JCPOA, to be consistent with the U.S. approach to other non-nuclear-weapon states under the NPT;

1. Sanctions on joint ventures relating to the mining, production, or transportation of uranium (ISA Section 5(b)(2));

بر اساس این بند برجام بند 5(b)(2)) قانون داماتو متوقف شده است:

ترجمه این بند قانون داماتو در ادامه آمده است:

(2) تحریم های اجباری بیشتر در رابطه با انتقال فناوری هسته‌ای:

(A) در کل : به جز مورد مشخص شده در زیربخش های (B) و (C)، در هر موردی که فرد به علت فعالیت مشخص شده در بند (1)، که مربوط به دستیابی یا ساخت تسلیحات هسته‌ای یا فناوری مرتبط با آن یا دستیابی و ساخت موشک ها یا تسلیحات متعارف پیشرفته است که برای رساندن سلاح هسته‌ای به هدف طراحی شده یا تغییر داده شده است، مشمول تحریم های آن بند باشد، نمی توان هیچ مجوزی برای صادرات، و هیچ تاییدیه‌ای برای انتقال یا انتقال مجدد هر گونه ماده و اقلام، تاسیسات، قطعات یا دیگر کالاها،خدمات یا فناوری هسته ای ، چه مستقیم یا غیرمستقیم، به کشور یا دولتی که صلاحیت قانونی و قضائیه اولیه درباره آن فرد را دارد، صادر کرد که موضوع توافق همکاری میان آمریکا و آن دولت است یا خواهد بود.

(B) استثنا:تحریم های توضیح داده شده در بند فرعی (A) نباید درباره کشوری اعمال شود که دولت آن درباره شخصی که در فعالیت توصیف شده در آن بند فرعی دخیل است، صلاحیت قضائیه اولیه دارد، به شرط اینکه رئیس جمهور تشخیص دهد و به کمیته های مربوطه کنگره اطلاع دهد که دولت آن کشور:

(i) درباره آن فعالیت اطلاع ندارد یا دلیلی ندارد که درباره آن مطلع باشد، یا

(ii) همه گام های منطقی لازم را برای جلوگیری از تکرار آن فعالیت و مجازات فرد مورد نظر برای آن فعالیت برداشته است یا بر می‌دارد.

(C) تایید فردی: با وجود بند فرعی (A)، رئیس جمهور می تواند به صورت موردی ، صدور مجوز برای صادرات یا تایید انتقال یا انتقال مجدد هر گونه ماده و اقلام، تاسیسات، قطعات یا دیگر کالاها،خدمات یا فناوری هسته‌ای را که منوط به توافق همکاری هست یا خواهد بود،‌ برای شخصی تایید کند که آن شخص در کشوری باشد که بند (A) درباره آن اعمال می شود ( به جز شخصی که موضوع تحریم های بند (1) است) البته به شرطی که رئیس جمهور:

(i) مشخص کند که چنین تاییدی برای منافع امنیت ملی آمریکا حیاتی است و

(ii) حداقل پانزده روز قبل از صدور چنین مجوز یا تاییدیه ای برای چنین انتقال یا انتقال مجددی ، به کمیته امور خارجه مجلس نمایندگان آمریکا و کمیته روابط خارجی سنا، توجیه لازم را برای تایید چنین مجوزی برای انتقال یا انتقال مجدد ، ارائه کند.

(D) تفسیر(قانون) : محدودیت ها در بند فرعی (A) علاوه بر همه دستورالعمل های قابل اعمال دیگر ، الزامات و محدودیت های مندرج در قانون انرژی اتمی سال 1954 و دیگر قوانین مرتبط ، اعمال می شود.

(E) تعریف: در این بند، عبارت « توافق برای همکاری » همان معنای مد نظر بخش 11 b. قانون انرژی اتمی سال 1954 (42 U.S.C. 2014(b)) را دارد.

‌(F) قابل اعمال بودن: تحریم های بند فرعی (A) فقط در موردی اعمال می شود که در آن فرد، به علت فعالیت توصیف شده در بند (1) موضوع تحریم های آن بند باشد طوری که شخص در تاریخ اجرای «قانون تحریم های جامع ایران، مسئولیت پذیری و محروم کردن مصوب سال 2010 »، یا پس از آن، در آن فعالیت دخیل باشد.

بنابراین برجام، بندهای تحریمی قانون داماتو درباره موارد زیر را متوقف کرده است:

- توقف تحریم ارایه خدمات بیمه ای، یا بیمه اتکایی

- خارج کردن افراد و نهادهای تحریم شده و نیز تحریم های اعمالی وفق بخش 5(a)

- توقف تلاش ها برای کاهش فروش نفت ایران شامل محدودیت ها بر مقدار فروش نفت خام ایران و کشورهایی که می توانند نفت خام ایران را بخرند؛

- توقف تحریم سرمایه گذاری، شامل مشارکت در سرمایه گذاری های مشترک، کالاها، خدمات، اطلاعات، فناوری و دانش و کمک فنی برای بخش های نفت، گاز و پتروشیمی؛

- توقف تحریم صادرات، فروش یا عرضه فرآورده های نفتی تصفیه شده و فرآورده های پتروشیمی به ایران؛

- توقفتحریم های اعمالی بر مشارکت های مربوط به استخراج معدن، تولید یا حمل و نقل اورانیوم؛

آیا تمدید این قانون با تعهدات آمریکا در برجام مغایر است؟

با توجه به این که این قانون در 30 دسامبر 2016 منقضی می شود آیا وضع مجدد این قانون برخلاف برجام محسوب می شود یا نه؟

از آنجایی که در مواد 1، 2 و 4 پیوست 2 متن برجام به صراحت مقرر شده تحریم­های نفتی آمریکا با برجام متوقف می­شود پس تمدید قانون تحریم­ های ایران نقض برجام است. بر اساس برجام تمامی تحریم های ثانویه آمریکا مرتبط با موضوع هسته ای لغو می شود . تحریم‌های آمریکا به «تحریم‌های اولیه» (Primary) و «تحریم‌های ثانویه» (Secondary) تقسیم می‌شود. در صورتی که تحریم‌ها تنها به روابط دو کشور مربوط شود، تحریم‌های اولیه، آمریکایی‌ها (U.S.Persons) را از انجام معاملات تجاری، مالی، سرمایه‌گذاری و سایر عملیات اقتصادی و هر نوع خدماتی (به جز خرید و فروش دارو و خوراک و ...) منع می‌کند. تعریف شخص آمریکایی شامل شهروندان، افراد و اشخاص حقوقی مقیم آمریکا، شرکت‌های تابعه و شعب شرکت‌های آمریکایی در خارج از این کشور می‌شود.

تحریم‌های ثانویه (Secondary) به اشخاص غیر‌آمریکایی اشاره دارد.در این باره آمریکا اعلام کرده بود شرکت‌های غیر آمریکایی را که مبادرت به عملیات مالی، بانکی، تجاری، خدماتی و... با ایران کنند مجازات خواهد کرد. در واقع تفاوت تحریم‌های اولیه و ثانویه این است که در نوع اول شرکت‌ها و افراد از همکاری با ایران منع شده‌اند اما در نوع دوم از سوی آمریکا تحریم می‌شوند.در برجام کلیه تحریم‌های ثانویه هسته‌ای و تنها بخشی از تحریم‌های اولیه برداشته شده است، از جمله خرید هواپیما و قطعات و لوازم یدکی هواپیما، کلیه خدمات مربوط به تعمیر و نگهداری هواپیما، همچنین صادرات فرش، خاویار و پسته، علاوه براین کلیه شرکت‌های تابعه شرکت‌های آمریکایی که در خارج از ایالات متحده آمریکا به ثبت رسیده‌اند، می‌توانند معاملات مالی، بانکی، تجاری، خدماتی و سایر معاملات اقتصادی را از سر بگیرند.برخی از تحریم های لغو شده در برجام، ریشه در قانون داماتو و قانون جامع تحریم های ایران دارد. همچنین ذکر این نکته لازم است که با تصویب برجام، وضع هرگونه تحریم جدید علیه ایران ممنوع شد.

 بر اساس بند 26 برجام، آمریکا از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم هایی که اجرای آن ها مطابق برجام لغو شده، منع شده است. همچنین بر اساس بند دوم نامه رهبر انقلاب در تأیید مشروط برجام «در سراسر دوره‌ 8 ‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه‌ مجلس، اقدام های لازم را انجام دهد و فعّالیّت های برجام را متوقّف کند.»

در همین راستا در 23 خرداد 1395 ، :محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در تذکری به همتای آمریکایی خود در صحن علنی مجلس، گفت: «ایلسا در 2016 مدتش تمام می شود و برای تمدید آن به دولت آمریکا تذکر دادیم. تمدید قانون ایلسا نقض برجام است.» ( اکونیوز 24/ 3/ 1395 )

همچنین به گزارش ایسنا (23/ 3/ 1395 ) ظریف در مورد قانون داماتو و این که چگونه اعمال می‌کنند، گفت: «نمایندگان مجلس آمریکا به دنبال تحریم هستند و ما به دولت آمریکا تذکر داده‌ایم که باید برجام رعایت شود و البته در حال حاضر بحث قانون داماتو نیست، قانون ایلسا است و تمدید قانون ایلسا مغایر برجام به شمار می‌رود و نحوه برخورد با این قانون در کنگره باعث می‌شود که برجام نقض شود البته اهداف و چارچوب‌های برجام هم مشخص است.»

نکته قابل توجه آن که تلاش آمریکایی­ ها برای سرپا نگه داشتن ساختار تحریمی و علاقه آنها به تحریم به طرز تلقی آنها از تحریم ­ها و بهره بردن از آن برای اجرای سیاست ­های فریبکارانه شان باز می­ گردد. آنها فکر می ­کنند تحریم کارآمدترین ساختار تنبیهی بر ضد کشورهاست . آمریکایی ها معتقدند تحریم‌ها توانسته توان اقتصادی و نظامی جمهوری اسلامی ایران را تقلیل دهد و رسیدگی به نوار مقاومت را دچار اختلال‌های جدی کند. براین اساس طی 37 سال گذشته با تمرکز بر « تحریم» ایران، رسیدن به هدف نهایی اشان را پیگیری می­ کنند. این است که بارها رهبر معظم انقلاب بر ضرورت بی اعتمادی به آمریکا تأکید داشته ­اند.

پژوهش خبری صدا وسیما// گروه بین الملل